πεδίο

Στη φυσική, ο χώρος (περιορσμένος ή απεριόριστος) που σε κάθε σημείο του ένα φυσικό μέγεθος έχει μια ορισμένη τιμή, που εξαρτάται γενικά από τη θέση του θεωρούμενου σημείου στον χώρο, ενδεχομένως και από τον χρόνο. Το φυσικό μέγεθος μπορεί να είναι μονομετρικό (π.χ. θερμοκρασία, πυκνότητα), διανυσματικό (π.χ. δύναμη, ταχύτητα, επιτάχυνση) ή τανυστικό (π.χ. τάνυση (=τέντωμα) δυνάμεων σε ένα ελαστικό σώμα). Το πεδίο δυνάμεων είναι ίσως η πιο σημαντική περίπτωση του διανυσματικού πεδίου. Το φυσικό μέγεθος που το ορίζει είναι η δύναμη στην οποία υπόκειται ένα σώμα κατάλληλης φυσικής κατάστασης. Ανάλογα με τη φυσική κατάσταση του σώματος (υπόθεμα) επί του οποίου ασκείται η δύναμη, μιλάμε για π. βαρύτητας αν πρόκειται για μια μάζα, για π. ηλεκτρικό, αν πρόκειται για ένα ηλεκτρικό φορτίο, για π. μαγνητικό αν πρόκειται για μια ποσότητα μαγνητισμού. Ένα π. παράγεται πάντοτε από πηγές: μια μάζα παράγει ένα π. βαρύτητας, ένα ηλεκτρικό φορτίο εν ηρεμία ένα π. ηλεκτροστατικό, μια ποσότητα μαγνητισμού εν ηρεμία ένα μαγνητοστατικό π., ένας μαγνήτης ή ένα ηλεκτρικό φορτίο εν κινήσει παράγει ταυτόχρονα ένα ηλεκτρικό και ένα μαγνητικό π. Η νεότερη φυσική θεωρεί ότι μια πηγή παράγει μια πραγματική τροποποίηση του περιβάλλοντος χώρου, τέτοια ώστε ένα υπόθεμα (π.χ. ένα φορτίο) τοποθετημένο σε ένα οποιοδήποτε σημείο του, υπόκειται σε μια δύναμη εξαρτώμενη από τη θέση του θεωρούμενου σημείου. Ένταση του π. καλείται η δύναμη που ασκείται στη μονάδα του φορτίου. Το π. μπορεί να παρασταθεί με το σύνολο των δυναμικών του γραμμών, θεωρώντας ως δυναμικές γραμμές τις νοητές γραμμές η διεύθυνση των οποίων συμπίπτει με τη διεύθυνση της δύναμης που ασκείται από το ίδιο το π. Ακριβέστερα, η εφαπτόμενη σε κάθε σημείο των δυναμικών γραμμών συμπίπτει με τη διεύθυνση της έντασης του π. Συμβατικά, ένα π. παριστάνεται γραφικά με έναν αριθμό δυναμικών γραμμών ανάλογο προς την έντασή του. Αν το φορτίο επάνω στο οποίο ασκείται η δύναμη του π. μετατοπίζεται, αυτή η μετατόπιση θα παραγάγει ή θα δαπανήσει έργο ανάλογα με το αν η κίνησή του συμπίπτει με την ίδια διεύθυνση της δύναμης του π. ή με την αντίθετη. Αν, επομένως, ένα φορτίο μετακινείται από μια περιοχή όπου δεν υπάρχει π. σε ένα σημείο στο οποίο υπάρχει, πρέπει να δαπανηθεί ένα ορισμένο ποσό έργου, που μπορούμε να πούμε ότι εναποθηκεύεται στο π. με μορφή δυναμικής ενέργειας. Όταν το έργο που αποδίδεται από το π. κατά την επαναφορά του σώματος εκτός της περιοχής όπου αυτό δρα, είναι ίσο προς το έργο που δαπανήθηκε, το π. καλείται διατηρήσιμο. Αυτή είναι η περίπτωση του π. βαρύτητας, του ηλεκτροστατικού και του μαγνητοστατικού πεδίου. Θεωρία των πεδίων. Η έννοια του π. καλλιεργήθηκε αρχικά με την απεικόνιση των δυνάμεων που δρουν σε ορισμένες περιοχές του χώρου, αλλά εξελίχτηκε κυρίως με την εργασία του Τζέιμς Κλερκ Μάξουελ. Σύμφωνα με τη θεωρία του Μάξουελ, η οποία είχε εισαχθεί οριστικά στη νεότερη φυσική, το π. είναι μια φυσική οντότητα καλά προσδιορισμένη με πραγματική υπόσταση, ανεξάρτητη από την παρουσία κατάλληλων σωμάτων για να φανερώσουν την ύπαρξή της, και υπακούει σε δικούς της φυσικούς νόμους, οι οποίοι προσδιορίζουν την εξέλιξή τους στον χρόνο και στον χώρο. Με τον τρόπο αυτό εισάγεται στην κλασική φυσική ένας δυϊσμός μεταξύ πεδίων και σωμάτων που δρουν από απόσταση. Η αντίληψη αυτή προσπάθησε να εξηγήσει κάθε φυσικό φαινόμενο αποκλειστικά με όρους δράσεως εξ αποστάσεως και την κίνηση των σωμάτων ρυθμιζόμενη από τις δρώσες δυνάμεις μεταξύ αυτών, σύμφωνα με τους νόμους της νευτώνειας δυναμικής. Μια άλλη ερμηνεία της φυσικής πραγματικότητας είναι εκείνη που προσπαθεί να εξηγήσει τα φαινόμενα με βάση τη γνώση του π. κάθε στιγμή και σε ολόκληρο τον χώρο και να προσδιορίσει τους νόμους από τους οποίους διέπεται η εξέλιξη του π. στο χώρο και στο χρόνο. Από την άποψη αυτή τα σώματα δεν είναι πια οι θεμελιώδεις φυσικές οντότητες, αλλά ο χώρος μεταξύ αυτών. Ωστόσο, για να δώσουμε μια πλήρη περιγραφή της πραγματικότητας, πρέπει να ανατρέξουμε και στις δύο έννοιες (πεδία και σώματα), επειδή τα σώματα είναι οι πηγές των π. και επομένως παρεμβαίνουν στους νόμους που προσδιορίζουν την εξέλιξη των π. και στα π. που παράγουν τις δρώσες δυνάμεις επάνω στα σώματα και κατ’ ακολουθία παρεμβαίνουν στους νόμους της δυναμικής που προσδιορίζουν την εξέλιξή τους. Με απλά λόγια, αν είναι αλήθεια ότι το π. είναι η ενδιάμεση οντότητα υπεύθυνη των δυνάμεων που εκδηλώνονται μεταξύ των σωμάτων, είναι αλήθεια επίσης ότι αυτή η ενδιάμεση οντότητα δεν είναι αδρανής, αλλά αναδρά επάνω στα σώματα με δικούς της νόμους, και γίνονται επομένως ένα θεμελιώδες στοιχείο της πραγματικής φυσικής κατά τον ίδιο τρόπο, όπως και τα σώματα. Στην περίπτωση στατικών π. (βαρύτητας, ηλεκτροστατικό, μαγνητοστατικό) η έννοια του π. δεν εισάγει, ωστόσο, κανένα νέο αποτέλεσμα σχετικά με αυτό που συνάγεται απευθείας με τους νόμους του Νεύτωνα και του Κουλόμπ, επειδή στις περιπτώσεις αυτές δεν υφίσταται εξέλιξη του π. (αυτό δεν αντιδρά στις «πηγές» που το παράγουν). Η άποψη της θεωρίας των π. είναι όμως διαφορετική ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, επειδή το κέντρο του προβλήματος βρίσκεται στον προσδιορισμό του π., που παράγεται από μια κατανομή πηγών, σε ολόκληρο τον χώρο. Αφού διαπιστώσαμε την ύπαρξη του π., η δράση που αυτό ασκεί επάνω σε ένα φορτίο τοποθετημένο μέσα σε αυτό, οφείλεται μόνο στα χαρακτηριστικά του π. (ένταση, διεύθυνση) στο σημείο όπου βρίσκεται το φορτίο. Στη περίπτωση π. μεταβλητών στον χρόνο, αντίθετα, η διατύπωση των νόμων της εξέλιξης των π. αυτών στον χώρο-χρόνο όχι μόνο επιτρέπει να περιγράψουμε κατά τρόπο απλό φαινόμενα που, σύμφωνα με μια περιγραφή καθαρά σωματική, θα ήταν αρκετά πολύπλοκα, αλλά προπάντων επιτρέπει, όπως θα δούμε, να περιβλέψουμε να εξηγήσουμε φαινόμενα που βγαίνουν τελείως από το πλαίσιο αυτής της περιγραφής. Προς τον σκοπό της επεξήγησης των γενικών εννοιών που έως τώρα εκθέσαμε, θα εξετάσουμε μερικά ιδιαίτερα παραδείγματα. νευτώνειο πεδίο βαρύτητας. Είναι το π. που παράγεται από μία ή περισσότερες μάζες, οι οποίες έλκονται σύμφωνα με τον νόμο του Νεύτωνα. Η πιο απλή περίπτωση είναι εκείνη του π. που παράγεται από μια σημειακή μάζα, περίπτωση που έχει άλλωστε συγκεκριμένο ενδιαφέρον, εφόσον με μια κάποια προσέγγιση τα ουράνια σώματα μπορεί να θεωρηθούν σημειακά σε σχέση προς τις αποστάσεις τους. Στη προκειμένη περίπτωση, οι δυναμικές γραμμές του π. αναχωρούν από την πηγή με μορφή ακτίνων και είναι τόσο περισσότερες όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα της πηγής, επειδή η ένταση του π. είναι ανάλογη προς τη μάζα. Η πυκνότητά του στον χώρο, και, κατά συνέπεια η δύναμη που ασκείται επί μιας τυχαίας μάζας, μειώνεται κατά το τετράγωνο της απόστασης, σύμφωνα με τους νόμους της νευτώνειου μηχανικής. Μια άλλη περίπτωση του π. βαρύτητας, ιδιαίτερα σημαντική, είναι η γήινη βαρύτητα, δηλαδή το δυναμικό π. με το οποίο η Γη έλκει κάθε μάζα. Κοντά στην επιφάνεια της Γης και σε μια περιοχή αρκετά στενή, ώστε να παραβλέπουμε την καμπυλότητά της, το π. αυτό είναι, πρακτικά, ομοιόμορφο, δηλαδή η έντασή του είναι ίση με όλα τα σημεία και συμπίπτει με την επιτάχυνση της βαρύτητας. ηλεκτροστατικό πεδίο. Είναι το π. που παράγεται από ένα ή περισσότερα ηλεκτρικά φορτία εν ηρεμία· και εδώ η πιο απλή περίπτωση είναι του π. που παράγεται από ένα σημειακό φορτίο και έχει την ίδια αναλογία με το π. βαρύτητας. Και στις δύο περιπτώσεις, η δύναμη είναι ανάλογη προς το φορτίο (ή τη μάζα αντίστοιχα) και αντιστρόφως ανάλογη προς το τετράγωνο της απόστασης. Υπάρχει έτσι μια ταυτόσημη διατύπωση μεταξύ του νόμου του Νεύτωνα και του νόμου του Κουλόμπ. Αν το φορτίο της πηγής είναι θετικό, η φορά της δύναμης θα είναι διαφορετική, ανάλογα με το αν το απόθεμα έχει θετικό ή αρνητικό φορτίο. Το αρνητικό φορτίο θα έλκεται, ενώ το θετικό θα απωθείται, σύμφωνα με τους στοιχειώδεις νόμους της ηλεκτροστατικής. μαγνητοστατικό πεδίο. Είναι το π. που παράγεται από έναν ή περισσότερους μαγνήτες εν ηρεμία. Στην απλή περίπτωση του μαγνητοστατικού π., κατά την οποία πηγή είναι ένας ευθύγραμμος μαγνήτης, οι δυναμικές γραμμές διατάσσονται όπως φαίνονται στο σχήμα. Είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε πειραματικά τη διάταξη των δυναμικών γραμμών τοποθετώντας επάνω στον μαγνήτη ένα χαρτονάκι με ρινίσματα σιδήρου. Τα ρινίσματα διατάσσονται σε γραμμές που συμπίπτουν με τις δυναμικές γραμμές του πεδίου. ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Είναι γνωστό ότι ένα ηλεκτρικό ρεύμα (ηλεκτρικά φορτία εν κινήσει) ασκεί μια δύναμη σε έναν μαγνήτη, δηλαδή παράγει ένα μαγνητικό π. Αν προσδιοριστεί πειραματικά το μαγνητικό π. που παράγεται από ένα ηλεκτρικό ρεύμα όταν κυκλοφορεί σε ένα σωληνοειδές πηνίο, παρατηρείται ότι το π. αυτό είναι όμοιο με εκείνο που παράγεται από έναν ευθύγραμμο μαγνήτη. Είναι επομένως αρκετά απλό να διατυπώσουμε τον νόμο της ισοδυναμίας, από την άποψη του παραγόμενου π. μεταξύ σπειρών που διαρρέονται από ηλεκτρικό ρεύμα και μαγνήτες (νόμος του Αμπέρ), ενώ θα είναι αρκετά πολύπλοκο να εκφράσουμε με όρους δράσεως εξ αποστάσεως τη δύναμη που ασκεί ένα ηλεκτρικό φορτίο εν κινήσει επί ενός μαγνήτη. Το πείραμα αποδεικνύει, αντίθετα ότι ένας μαγνήτης εν κινήσει, δηλαδή ένα χρονικώς μεταβλητό μαγνητικό π., παράγει ένα ηλεκτρικό π. ικανό να παραγάγει μια κίνηση ηλεκτρικών φορτίων, δηλαδή ηλεκτρικό ρεύμα σε ένα κύκλωμα. Επίσης στη περίπτωση αυτή είναι αρκετά πιο απλό να συσχετίσουμε άμεσα το παραγόμενο ηλεκτρικό π. με τη μεταβολή του μαγνητικού π. (νόμος του Φαραντάι ή της ηλεκτρομαγνητικής επαγωγής) παρά να προσπαθήσουμε να εκφράσουμε τη δύναμη που ασκεί επί ενός ηλεκτρικού φορτίου ένας μαγνήτης εν κινήσει με όρους δράσεων εξ αποστάσεως. Γενικά, επειδή οι μεταβολές του μαγνητικού π. που προέρχονται από ένα μεταβλητό ηλεκτρικό π., παράγουν με τη σειρά τους ένα μεταβαλλόμενο ηλεκτρικό π., οι μεταβολές του οποίου θα παραγάγουν ένα νέο μαγνητικό π. και ούτω καθεξής, γίνεται αντιληπτό ότι είναι απαραίτητο να λάβουμε συγχρόνως υπόψη τόσο το μαγνητικό π. όσο και το ηλεκτρικό π. και να τα περιγράψουμε ως μια ενιαία φυσική οντότητα, το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Οι εξισώσεις του Μάξουελ είναι ακριβώς οι νόμοι που διέπουν την εξέλιξη του ηλεκτρομαγνητικού π. στον χώρο και στον χρόνο, αν ληφθεί υπόψη η αλληλεξάρτηση μεταξύ ηλεκτρικών και μαγνητικών π. μεταβλητών στον χρόνο. Οι εξισώσεις αυτές όχι μόνο συνοψίζουν κατά ενιαίο τρόπο όλες τις αμοιβαίες δράσεις μεταξύ ρευμάτων και μαγνητών, αλλά επέτρεψαν να προβλέψουμε την ύπαρξη ενός φαινομένου εντελώς νέου: τη διάδοση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων στο χώρο. Μια διαταραχή των ηλεκτρικών και μαγνητικών ιδιοτήτων του χώρου, σε ένα δεδομένο σημείο, διαδίδεται πράγματι σαν ένα κύμα προς όλες τις διευθύνσεις με μια πεπερασμένη ταχύτητα (ταχύτητα του φωτός), ακριβώς όπως μια τροποποίηση των ελαστικών ιδιοτήτων ενός σώματος σε ένα σημείο διαδίδεται σαν κύμα προς όλες τις διευθύνσεις με πεπερασμένη ταχύτητα (ήχος), με τη θεμελιώδη διαφορά ότι οι ηλεκτρικές και μαγνητικές δράσεις διαδίδονται ακόμα και διά του κενού, ενώ οι ελαστικές δράσεις διαδίδονται μόνο εντός ενός υλικού μέσου. πεδίο βαρύτητας του Αϊνστάιν. Η γενική θεωρία της σχετικότητας, την οποία διατύπωσε ο Αϊνστάιν, θεωρεί το π. βαρύτητας ως μια τροποποίηση των ιδιοτήτων του κενού χώρου. Στη θεωρία αυτή οι εξισώσεις του π. βαρύτητας καταλήγουν στις εξισώσεις του νευτώνειου π., όταν οι ταχύτητες των πηγών είναι μικρές σε σχέση με την ταχύτητα του φωτός. Σ’ αντιδιαστολή με την περίπτωση του ηλεκτρομαγνητικού π., στην οποία οι νόμοι της εξέλιξης των π. (εξισώσεις του Μάξουελ) και οι νόμοι της κίνησης των πηγών είναι ξεχωριστοί και πρέπει να λαβαίνονται ταυτόχρονα υπόψη, στη θεωρία του Αϊσντάιν ο δυϊσμός μεταξύ πηγών και π. δεν υφίσταται, εφόσον η κίνηση των πηγών απορρέει απευθείας από τις ίδιες εξισώσεις του π., που γίνεται έτσι η μοναδική φυσική οντότητα, διά της οποίας είναι δυνατή η περιγραφή όλων των φαινομένων της βαρύτητας. πεδίο πυρηνικών δυνάμεων ή μεσόνειο. Είναι το π. των δυνάμεων, εξαιρετικά ισχυρών, που συγκρατούν τα σωματίδια (πρωτόνια και νετρόνια) του πυρήνα του ατόμου. Οι νόμοι που διέπουν αυτό το π. δεν είναι ακόμα πλήρως γνωστοί με ακρίβεια και υπάρχουν διάφορες θεωρίες που προσπαθούν να συνδυάσουν τον μεγάλο αριθμό των πειραματικών δεδομένων, τα οποία συνεχώς συσσωρεύονται γύρω από το θέμα. στρεφόμενο μαγνητικό πεδίο. Είναι ένα μαγνητικό π., το διάνυσμα του οποίου περιστρέφεται με σταθερή γωνιακή ταχύτητα κάθετα γύρω από τον άξονα, διατηρώντας σταθερό το μέγεθός του. Το π. αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με την περιστροφή μαγνητών ή ηλεκτρομαγνητών ή μέσω ακίνητων πηνίων που διαρρέονται από εναλλασσόμενα ρεύματα. Αν τα εναλλασσόμενα ρεύματα που διαρρέουν τα πηνία έχουν την αυτή συχνότητα και το αυτό πλάτος, αλλά παρουσιάζουν μεταξύ τους διαφορές φάσης, επιτυγχάνεται ένα στρεφόμενο μαγνητικό π. Αυτή είναι η αρχή λειτουργίας των ηλεκτροκινητήρων στρεφόμενου π., η οποία οφείλεται στον Γκαλιλέο Φεράρις (1888), και των πολυφασικών εναλλακτήρων. γήινο μαγνητικό πεδίο. Είναι το μαγνητικό π. που υπάρχει μόνιμα γύρω από τη Γη. Η προέλευση του γήινου μαγνητικού π. δεν έχει ακόμα ερμηνευθεί ικανοποιητικά, και για το θέμα αυτό υπάρχουν διάφορες υποθέσεις. Ο μαγνητικός άξονας της Γης δεν συμπίπτει με τον άξονα περιστροφής της και σχηματίζει με αυτόν μια γωνία περίπου 11°. Το γήινο μαγνητικό π. υπόκειται σε ασθενείς περιοδικές και σε απότομες μεταβολές, που σχετίζονται προφανώς με την ηλιακή δραστηριότητα (μαγνητικές καταιγίδες). Το γήινο μαγνητικό π. παρουσιάζει ισχυρές τοπικές διαταραχές οφειλόμενες στη παρουσία σιδηρομαγνητικών ορυκτών. Ασθενέστερες διαταραχές, αλλά μεγάλου γεωλογικού ενδιαφέροντος, αποδίδονται στην ανομοιόμορφη κατανομή των πετρωμάτων. Η εμφάνιση των διαταραχών αυτών παρέχει, μεταξύ άλλων, ενδείξεις για την πιθανή μετατόπιση κοιτασμάτων. Στη δράση του γήινου μαγνητικού π. και στις διαταραχές του αποδίδονται πολυάριθμα φαινόμενα, μεταξύ των οποίων τα πολικά σέλα (Μπίρκελαντ) και οι ζώνες Bαν Άλεν. Ένα σημαντικό πρακτικό επακόλουθο της ύπαρξης του γήινου μαγνητικού π. είναι η χρήση της μαγνητικής πυξίδας για τον προσανατολισμό. οπτικό πεδίο. Η έκταση του χώρου το είδωλο του οποίου μπορεί να σχηματίσει ένα οπτικό όργανο. Το πλάτος του π. εξαρτάται ουσιαστικά από τα χαρακτηριστικά του αντικειμενικού φακού που χρησιμοποιείται στο όργανο (φωτογραφία). Εξαιτίας των εκτροπών δεν χρησιμοποιούμε στην πράξη ολόκληρο το πλάτος του π., αλλά το περιορίζουμε σε μια ζώνη απαλλαγμένη από εκτροπές, με τη βοήθεια κατάλληλων διαφραγμάτων. Για τις διόπτρες, το οπτικό π. μπορεί να οριστεί με τη γωνία ανοίγματος του νοητού κώνου εντός του οποίου φαίνεται (από το κέντρο του αντικειμενικού) η περιοχή του χώρου που είναι ορατή με το όργανο. Αριστερά, ηλεκτροστατικά πεδία που παράγονται από δύο φορτία. Στη περίπτωση φορτίων αντίθετου σημείου (1) οι δυναμικές γραμμές συγκλίνουν, στην περίπτωση φορτίων του ίδιου (2) αποκλίνουν. Δεξιά, δυναμικές γραμμές μαγνητικού πεδίου που παράγονται από ρεύμα που περνά από ένα σωληνοειδές (3) και από έναν ευθύγραμμο μαγνήτη (4). Η διάταξη των γραμμών είναι όμοια στις περιπτώσεις του σωληνοειδούς και της μαγνητικής ράβδου. Σχηματική απεικόνιση των δυναμικών γραμμών του πεδίου βαρύτητας (αριστερά) και του ηλεκτροστατικού πεδίου (δεξιά). Σημειώνεται η αναλογία της διάταξης των δυναμικών γραμμών. Στη περίπτωση του πεδίου βαρύτητας, η δύναμη που ασκείται σ’ ένα σώμα είναι πάντοτε ελκτική- στην περίπτωση του ηλεκτροστατικού πεδίου η δράση είναι ελκτική αν το φορτίο του υποθέματος έχει σημείο αντίθετο προς εκείνο του φορτίου που παράγει το πεδίο και απωστική για φορτία του ίδιου σημείου.

* * *

το / πεδίον ΝΜΑ [πέδον]

1. πεδιάδα, κάμπος

2. φρ. «αθηναϊκό πεδίο» — ονομασία τής πεδινής περιοχής που εκτείνεται γύρω από την Αθήνα, η οποία όμως εδώ και μερικές δεκαετίες έχει καταληφθεί από πυκνοκατοικημένες οικιστικές περιοχές, έτσι ώστε στην πραγματικότητα αθηναϊκό πεδίο ως περιοχή που ανήκει στη γεωργία δεν υπάρχει πλέον

νεοελλ.

1. περιοχή ή τόπος όπου συμβαίνει κάτι

2. μτφ. νοητή έκταση ενέργειας ή δραστηριότητας με κοινά βασικά χαρακτηριστικά (α. «έχει ευρύ πεδίο δράσης» β. «το πεδίο τών γνώσεών του είναι μεγάλο» γ. «το πεδίο τής ιατρικής έρευνας»)

3. βιολ. α) περιοχή την οποία υπερασπίζεται ένας οργανισμός ή μια ομάδα, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για αναπαραγωγή, φώλιασμα, κάλυψη ή τροφοδοσία, η διάρκεια κατοχής τής οποίας ποικίλλει ανάλογα με τα είδη και μπορεί να διαρκέσει για όλη τη διάρκεια ζωής ή να ανανεώνεται σε κάθε εποχή αναπαραγωγής, αλλ. ζωτικός χώρος

β) «συμπεριφορά πεδίου» — το σύνολο τών τρόπων με τους οποίους ένα ζώο προστατεύει το πεδίο του από την εισβολή άλλων ατόμων τού είδους του, συμπεριφορά προσαρμοστική που επιτρέπει στα ζώα να ζευγαρώνουν χωρίς παρενόχληση ή να ανατρέφουν τα μικρά τους σε περιοχή με μικρό ανταγωνισμό για τροφή

4. μαθ. α) οποιοδήποτε σύνολο αριθμών ή αντικειμένων για τα οποία είναι προσδιορισμένες οι πράξεις τής πρόσθεσης, τής αφαίρεσης, τού πολλαπλασιασμού και τής διαίρεσης και όπου τα αποτελέσματα τής πρόσθεσης και τού πολλαπλασιασμού δίνουν ποσότητες που δεν διαφέρουν ποιοτικά από τα στοιχεία τού συνόλου (α. «πεδίο πραγματικών αριθμών» β. «πεδίο μιγαδικών αριθμών»)

β) «διανυσματικό πεδίο» — περιοχή τού χώρου, που σε κάθε σημείο της, η συνάρτηση που περιγράφει μια κατάσταση λ.χ. ταχύτητα, δύναμη, ένταση κ.ά., παριστάνεται διανυσματικά

γ) «βαθμωτό ή μονόμετρο πεδίο» — περιοχή τού χώρου που σε κάθε σημείο της η συνάρτηση που περιγράφει μια κατάσταση λ.χ. θερμοκρασία, υγρασία, χρόνο, γωνία, εκφράζει ένα βαθμωτό μέγεθος, δηλ. παίρνει μία μόνο αριθμητική τιμή (μέτρο)

δ) «πεδίο ορισμού» — το σύνολο τών πεπερασμένων ή άπειρων τιμών που μπορούν να πάρουν οι μεταβλητές μιας συνάρτησης, μιας απεικόνισης, ή γενικότερα μιας σχέσης

ε) «πεδίο τιμών» ή «πεδίο ορισμού μιας συνάρτησης» — το σύνολο τών πεπερασμένων ή άπειρων τιμών που παίρνει μια συνάρτηση, όταν οι μεταβλητές της παίρνουν τιμές από το πεδίο ορισμού της

5. φυσ. α) έννοια τής φυσικής που μπορεί να οριστεί ως συνεχής κατανομή ενός φυσικού μεγέθους στον χώρο και τον χρόνο

β) φρ. i) «υλικό πεδίο» — συνάρτηση που περιγράφει μια ιδιότητα τής ύλης, όπως λ.χ. την πυκνότητα, την πίεση ή τη θερμοκρασία ενός αερίου

ii) «άυλο πεδίο» — συνάρτηση η οποία δεν περιγράφει υλική ιδιότητα αλλά κάποιο λανθάνον αποτέλεσμα που μπορεί να εκδηλωθεί σ' ένα σημείο τού χώρου υπό ορισμένες συνθήκες

iii) «ακουστικό πεδίο» — περιοχή τού χώρου στην οποία υπάρχουν ακουστικές δονήσεις που προέρχονται από ηχογόνο πηγή

iv) «διανυσματικό πεδίο» — πεδίο που διαμορφώνεται από το διάνυσμα ταχύτητας σε ένα κινούμενο ρευστό και τού οποίου κάθε στοιχείο είναι συνάρτηση τών τριών συντεταγμένων χ, y, z

ν) «τανυστικό πεδίο» — το πεδίο πιέσεων σε ένα υδροδυναμικό σύστημα στο οποίο ένα ρευστό βρίσκεται σε πολύπλοκη κίνηση και με διαφορετικές θερμοκρασίες στα διάφορα σημεία

vi) «αστρόβιλο πεδίο» — χαρακτηρισμός διανυσματικού πεδίου που σε κάθε σημείο του η περιστροφή είναι μηδέν

νii) «δυναμικό πεδίο» — περιοχή τού χώρου όπου κάθε υλικό σώμα δέχεται την επίδραση δυνάμεων (α. «πεδίο βαρύτητας» β. «μαγνητικό πεδίο»)

viii) «νευτώνειο πεδίο» — κάθε χώρος που ασκούνται δυνάμεις οι οποίες ακολουθούν τους νευτώνειους νόμους τής παγκόσμιας έλξης

ix) «συνεκτικό πεδίο» — η τιμή τής μαγνητικής διέγερσης (Η) ενός μαγνητίζοντος πεδίου, δηλαδή ενός μαγνητικού πεδίου, που προκαλεί μαγνήτιση σε ένα υλικό, για την οποία η μαγνητική επαγωγή (Β) τού υλικού γίνεται ίση με μηδέν

x) «γήινο μαγνητικό πεδίο» — το σύνολο τών μαγνητικών φαινομένων που συνδέονται με τη γήινη σφαίρα, αλλ. γήινος μαγνητισμός

xi) «ενοποιημένη θεωρία πεδίου» — η προσπάθεια περιγραφής όλων τών γνωστών δυνάμεων και τών σχημάτων και τών τύπων τών αλληλεπιδράσεων μεταξύ τών στοιχειωδών σωματιδίων, με βάση μια απλή, ενιαία αρχή

xii) «θεωρία πεδίου υποκαταστάτων» — μια από τις θεωρίες που έχουν προταθεί για την περιγραφή τής δομής τών συμπλόκων και ιδιαίτερα εκείνων τών στοιχείων μετάπτωσης που αποτελούνται από ένα κεντρικό μέταλλο κατιόν, το οποίο περιβάλλεται από μια ομάδα πλούσιων σε ηλεκτρόνια ιόντων ή μορίων, τους υποκαταστάτες, θεωρία που αποτελεί εξέλιξη τής προηγούμενης αντίστοιχης θεωρίας τού κρυσταλλικού πεδίου, και η οποία ασχολείται με την προέλευση και τα αποτελέσματα τών αλληλεπιδράσεων μεταξύ τού μετάλλου και τών υποκατάστατων του, προκειμένου να ερμηνεύσει τις μαγνητικές, οπτικές και χημικές ιδιότητες τών αντίστοιχων συμπλόκων ενώσεων

6. (ηλεκτρολ.) φρ. α) «ηλεκτρικό πεδίο» — περιοχή τού χώρου μέσα στην οποία όταν βρεθεί ένα ηλεκτρικό φορτίο υπόκειται στην επίδραση δυνάμεων

β) «ηλεκτροστατικό πεδίο» — ηλεκτρικό πεδίο που δημιουργείται από στατικά ηλεκτρικά φορτία

7. (ραδιοηλ.) «πεδίο ακτινοβολίας κεραίας» — περιοχή τού χώρου μέσα στην οποία πραγματοποιείται η ακτινοβολία τής κεραίας, ενώ τα δύο πεδία, το ηλεκτρικό και το μαγνητικό, τα οποία ακτινοβολούνται από την κεραία, αποτελούν ενιαίο, αδιάσπαστο πεδίο, το ηλεκτρεγερτικό πεδίο εκπομπής

8. φρ. τεχνολ. «πεδίο δοκιμών» — περιοχή που χρησιμοποιείται για την εκτέλεση δοκιμών οποιουδήποτε υλικού, στρατιωτικού ή όχι, οι οποίες αποβλέπουν στον καθορισμό τής αντοχής, τής διάρκειας ζωής, τών ασθενών σημείων κ.λπ. ενός υλικού ή μιας κατασκευής, π.χ. πυρομαχικών, όπλων, οχημάτων, πυραύλων κ.ά.

9. (οπτ.) φρ. α) «οπτικό πεδίο» — έκταση τού χώρου μέσα στην οποία περιλαμβάνονται όλα τα μέσω ενός οπτικού οργάνου, λ.χ. διόπτρας ή μικροσκοπίου, ορατά σημεία

β) «οπτικό πεδίο τηλεσκοπίου» — γωνιακή διάμετρος τμήματος τού ουρανού που παρατηρείται ταυτόχρονα στο τηλεσκόπιο και η οποία στα φωτογραφικά τηλεσκόπια κυμαίνεται από 2 ώς 10 μοίρες ενώ στα τηλεσκόπια άμεσης παρατήρησης με το μάτι κυμαίνεται συνήθως από μερικά λεπτά τού τόξου ώς 1 μοίρα

10. στρατ. φρ. α) «πεδίο ασκήσεων» — περιοχή όπου εκτελούνται στρατιωτικές ασκήσεις

β) «πεδίο βολής» — τοποθεσία με πλάτος από 1,5 ώς 2 χιλιόμετρα και βάθος από 5 ώς 15 χιλιόμετρα, που διαθέτει τις απαραίτητες εγκαταστάσεις για βολή και ασκήσεις βολής και τακτικής

γ) «πεδίο ασκήσεως αρμάτων» — γήπεδο για την εκπαίδευση οδηγών αρμάτων μάχης, αυτοκινούμενων πυροβόλων και γενικότερα τών ερπυστριοφόρων τού στρατού ξηράς

δ) «πεδίο μάχης» — ο χώρος στον οποίο διεξάγεται μια μάχη

11. φρ. «αλιευτικά πεδία» — θαλάσσιες περιοχές στις οποίες οι ειδικοί όροι κλίματος και φυσικοχημικών συστατικών τού νερού δημιουργούν προϋποθέσεις διαβίωσης ψαριών σε μεγάλες ποσότητες, κν. μπάγκος

12. φρ. «Πεδίο τού Άρεως»

α) ανοιχτός χώρος στην αρχαία Ρώμη, ο οποίος οριζόταν από τον Τίβερη και από τους λόφους τού Καπιτωλίου, τού Κυρηναλίου και τού Πιγκίου, ήταν αφιερωμένος στον Άρη και γινόταν σε αυτόν η εκλογή τών αρχόντων από την συνέλευση όλου τού λαού, πεδίο από το οποίο πήραν το όνομά τους πολλές πλατείες σύγχρονων πόλεων, όπως τού Παρισιού, τού Λένινγκραντ (σημ. Αγίας Πετρούπολης) και τής Αθήνας

β) εκτεταμένο άλσος στην Αθήνα, που εκτείνεται μεταξύ τής Λεωφόρου Αλεξάνδρας, τής οδού Μαυρομματαίων, τής οδού Ευελπίδων και τού χώρου τής άλλοτε Σχολής Ευελπίδων

αρχ.

1. (περιληπτ.) πεδινή χώρα

2. εύφορη πεδιάδα

3. όρος που χρησιμοποιείται για να δηλώσει μια ιδιαίτερη πεδάδα («τό Θήβης πεδίον», Σοφ.)

4. τα κόκαλα που βρίσκονται πίσω από τα δάχτυλα τού ποδιού, οι ταρσοί

5. το γυναικείο αιδοίο

6. μτφ. φρ. «πεδίον πόντου» η θάλασσα.